Historie
Zaandijk is een van de weinige gemeenten waarvan de stichting tot op de dag nauwkeurig bekend is. Op 20 september 1494 kreeg Heyndrick Pietersz, bijgenaamd ‘Oud-Hein’, vergunning van schout en schepenen van de Banne van Westzaan een woning op de lage dijk langs de Zaan te bouwen. Met zijn vijf zonen legde hij de grondslag van het latere dorp, dat aanvankelijk ‘d’Vijf Broers’ werd genoemd. De naam Zaandijk kwam pas rond 1570 in zwang, toen het dorp 19 huizen telde. Deze werden in 1572-1573 allemaal door de Spanjaarden verwoest, maar er volgde wederopbouw en uitbreiding. Zaandijk werd het centrum van de Zaanse papiernijverheid met maar liefst 13 papiermolens die voor veel werkgelegenheid zorgden. Hoewel de economie in andere sectoren terugliep, floreerden juist de papiermolens tot ver in de 19e eeuw. Zaandijk was van 1811 tot 1974 een zelfstandige gemeente en ging toen ondanks protesten (‘Zaandijk moet Zaandijk blijven’) op in de gemeente Zaanstad.
Demografie en woningaanbod
Zaandijk telt 8.602 inwoners en heeft 3.897 woningen verdeeld over een oppervlakte van slechts 215 hectare. Met bijna 5.100 inwoners per vierkante kilometer heeft Zaandijk de hoogste bevolkingsdichtheid van de hele Zaanstreek – nog hoger dan Koog aan de Zaan. De gemiddelde WOZ-waarde bedraagt €277.080. Het dorp telt 3.881 huishoudens en heeft een waterrijk karakter met meer dan 40 bruggen en bruggetjes, waarvan ongeveer een twintigtal in Oud-Zaandijk. De bebouwing is gevarieerd: van historische woningen langs de karakteristieke Lagedijk tot moderne woningen in uitbreidingswijken zoals Rooswijk. In heel Zaandijk wonen ongeveer 8.500 dorpsgenoten, waarvan circa 3.000 mensen in 1.600 woningen in Oud-Zaandijk.
Wat maakt Zaandam uniek?
Zaandijk is wereldberoemd door de Zaanse Schans, het openluchtmuseum met historische molens, groene houten huizen en ambachten dat jaarlijks honderduizenden toeristen trekt. Het dorp heeft de meeste kenmerken van oude Zaanse bouw behouden en ademt nog altijd de sfeer van de 17e en 18e eeuw. Historisch gezien was Zaandijk het centrum van de Zaanse papiernijverheid en had als enige Zaandorp een precies gedateerde stichting (20 september 1494). De Zaandijkers hadden de bijnaam ‘krentenkakkers’ vanwege hun vermeende gierigheid. Het pittoreske Oud-Zaandijk met de bochtige Lagedijk, het statige Weefhuis met Beeldentuin en het voormalige Raadhuis vormt een uniek historisch ensemble. De wijk Domineestuin is een reconstructie van een oud Zaans buurtje uit rond 1980. Met de hoogste bevolkingsdichtheid van de Zaanstreek (5.100 per km²) combineerde Zaandijk dorpsheid met stedelijke levendigheid.
Faciliteiten
Zaandijk beschikt over uitzonderlijke toeristische en culturele voorzieningen dankzij de Zaanse Schans met werkende molens, het Zaans Museum, Museum Zaanse Tijd, ambachtelijke werkplaatsen en diverse restaurants. Het openluchtmuseum is gratis toegankelijk, met betaalde attracties zoals molens en musea (€29,50 voor volwassenen). Station Zaandijk Zaanse Schans op de lijn Amsterdam-Alkmaar brengt dagelijks duizenden toeristen naar het dorp. Voor onderwijs zorgt onder andere IKC De Werf, een zelfstandige school in Oud-Zaandijk die kinderen uit de hele regio aantrekt vanwege de kwaliteit. Sportvereniging ZVV Zaandijk bestaat al meer dan 100 jaar en speelt op Sportpark Schanszicht tegenover de Zaanse Schans – door sommigen beschouwd als de meest Zaanse voetbalvereniging van Zaanstad. Het dorp heeft diverse horeca en winkels, vooral gericht op toerisme. De wijk Rooswijk biedt moderne woonvoorzieningen ‘over het spoor’ met plannen voor 1.300 extra woningen in het Guisveld. Parkeren bij de Zaanse Schans kost €15 per dag. Voor dagelijkse voorzieningen ligt het centrum van Zaandam op korte afstand.
